En een verzoek aan Rutte en De Jonge vanuit hun eigen waarden, lef, moed en kwetsbaarheid het volk toe te spreken.[1]
Ik heb er de puf niet voor en zeker de zin niet in om alle persconferenties van Rutte en De Jonge te analyseren, maar ik vermoed dat het pakket maatregelen dat telkens op- en afgeschaald wordt, in de bijna twee jaar van de pandemie behoorlijk constant is: afstand, mondkapje, testen, vaccineren, elleboogniezen enzovoorts. Daarmee zouden we de crisis moeten bestrijden.
Er zullen meer mensen zijn die een déjà vu gevoel krijgen, een variant op de eindeloze herhaling van dagen in de film Groundhog Day, waarin een chagrijnige weerman gevangen is in een tijdslus, waar hij alleen maar uit kan komen als er iets wezenlijks in hem zelf verandert. Dat lukt, na vele herhalingen, ervaringen en het langzaam dagende inzicht dat hij van iets negatiefs zelf iets positiefs moet maken. Zijn ‘ontwaken’ doorbreekt de tijdslus en ‘ze leefden nog lang en gelukkig.’
Er is door de pandemie iets wezenlijks in onze realiteit veranderd, dat behoeft geen betoog, maar nu moet er ook nog iets wezenlijks in onszelf veranderen: de manier waarop wij naar onszelf, elkaar, de maatschappij en ziekte en gezondheid kijken en vormgeven aan de nieuwe realiteit. ‘Wij’, de regering en het OMT, bestrijden het virus met een aantal vaste sets aan maatregelen, binnen hetzelfde paradigma waarmee jarenlang naar virussen en de bestrijding daarvan is gekeken.
In de 19de eeuw raasde cholera-epidemieën door steden en vooral door achterstandswijken, met vele doden tot gevolg; mensen konden binnen een paar uur ziek worden en begraven zijn. In de eeuwen daarvoor hebben pest-, pokken- en mazelen-epidemieën de bevolking soms gedecimeerd, met grote maatschappelijke ontwrichting en daarmee fundamentele veranderingen tot gevolg. Zo concluderen historici dat door de Zwarte Dood, einde van de Middeleeuwen, de heersende klasse de boeren, lijfeigene en werklieden beter moesten behandelen, omdat er een tekort aan was. Epidemieën speelden ook een rol bij het versterken van de macht van regeringen eind 19de eeuw, om de ziektes, waaronder cholera-epidemieën, te kunnen bestrijden; een belangrijk argument in de protesten van nu tegen het Covid-beleid.
Ik kan en wil geen voorspellingen doen over de maatschappelijke gevolgen van de pandemie op lange termijn, maar ik verbaas me wel over de aanpak van de regering en het OMT op korte termijn: blijft de regering nog steeds de Corona-crisis met een hamer behandelen, terwijl er intussen een schroevendraaier of een waterpomptang nodig is? De geschiedenis van pandemieën leert dat die een aantal jaren aanhouden, om langzaam uit te doven door groepsimmuniteit, waarna de dodelijke ziekte overgaat in een ‘gangbare’ seizoensziekte waartegen we ingeënt kunnen worden of al immuun zijn.
We kunnen het virus niet ‘platslaan’, waar Rutte het vorig jaar over had, of bestrijden; we moeten niet tegen het virus vechten, maar met het virus leven en het integreren in ons leven.
Dat is de paradigma-verschuiving die nodig is, en in die verschuiving schuilen creatieve oplossingen om effectiever met Covid (en andere komende pandemieën) om te gaan.
“Als je blijft doen wat je altijd deed, blijf je krijgen wat je altijd kreeg.” Als ik een dagje speur op internet vind ik veel informatie over tekorten en capaciteiten van ziekenhuizen, IC's, huisartsen, zorghotels enzovoorts, zie de voetnoten onder dit artikel. Maar ik blijf ook met een groot gevoel van frustratie en machteloosheid zitten: hoe krijgen we in vredesnaam een gesprek met elkaar op gang over de nieuwe realiteit waarin we leven, zonder te eindigen met een schotwond in een ziekenhuis in Rotterdam? Hoe ontwikkelen we als samenleving een aansprekende visie, waarin menselijke waarden worden gecombineerd met persoonlijke en maatschappelijke veiligheid? Hoe geeft de regering daar leiding aan? Rutte is dan volgens de grondwet alleen de voorzitter van de ministerraad, energetisch, publicitair en systemisch is hij het gezicht van de regering van Nederland, in overdrachtelijke zin de leider van Nederland, waar men zich, wat je ook van hem vindt, positief of negatief, op richt.
Van een leider verwachten we concrete oplossingen op de korte termijn en visie op de lange termijn.
Geen visie in de zin van een dictaat, maar een op waarden gebaseerd inspirerend beeld van de toekomst, waarin voor iedereen in deze pluriforme maatschappij een plaats is en waar mensen zich voor willen inzetten omdat ze zich ermee verbonden voelen.
Mooie woorden, verbindend leiderschap met hart, hoofd en handen; ik hoor de cynicus al grinniken over zoveel idealisme en naïviteit. Maar wat als die visie er niet is, als we niet met breed gedragen waarden met elkaar bouwen aan onze toekomst in een nieuwe realiteit? (en als ik schrijf denk ik echt niet alleen aan Covid, maar ook aan CO2, klimaat, huisvestiging, toeslagen, vermogensongelijkheid enzovoorts). Als onze diepste waarden niet geleefd worden, liggen frustratie, agressie en geweld op de loer.
Mensen raken over het algemeen gefrustreerd door drie basisoorzaken:
1- Als er geen perspectief is: dat kan zijn op persoonlijk/micro-niveau of zakelijk/maatschappelijk-niveau. Als je niet weet wat je doet of waarom je het doet, is het leven en werk al snel doelloos en frustreren de activiteiten. Een perspectief is in essentie verbonden met wie jij bent en waar het jou om gaat in het leven, want de mens wil zijn dieperliggende waarden in het leven realiseren en ervaren. Lukt dat niet, dan ontstaan negatieve emoties.
2- De tweede factor die veel frustratie kan veroorzaken is het niet kunnen leven van je waarden en het niet gewaardeerd worden. Waarden zijn de energiecentra van de mens en zijn het kompas van het gedrag. Waarden zijn de kern van de mens!
3- De derde factor is de verbinding tussen de waarden en het perspectief: je handelingsmogelijkheden. Met andere woorden, als je je waarden wilt realiseren in een aansprekend en relevant perspectief, heb je invloed en regelmogelijkheid nodig, om zo vorm te geven aan je leven en/of aan je werk.
Op klein niveau ben je zelf verantwoordelijk vorm te geven aan je leven, maar op groter, maatschappelijk niveau, moet het voortouw worden genomen door de regering. Die twee beïnvloeden elkaar uiteraard, maar de context van onze Nederlandse maatschappij wordt gevormd door de door ons gekozen regering en haar beleid. Het woord context is in dit verband zo mooi, want het komt af van ‘samen’ (con) en van ‘weven’ (texere, denk aan het verwante woord 'textiel') en betekent volgens het woordenboek ‘samenhang’.
Een aansprekende en relevante visie geeft samenhang aan de samenleving, waarmee het alledaagse gedrag van de mens in positieve zin beïnvloed wordt.
Daarom zouden de wekelijkse persconferenties niet moeten gaan over de maatregelen en de cijfers, want die sturen het gedrag van mensen niet, maar zouden de persconferenties moeten gaan over wie Rutte en De Jonge zijn: wie zij als mens zijn, waar het hen om gaat en wat zij als volksvertegenwoordigers willen bereiken. Waarmee ze een visie ontwikkelen en uitdragen vanuit hun eigen waarden, vanuit hun eigen moed, lef en kwetsbaarheid en niet-weten, maar wel met de vastbeslotenheid Nederland samen verder te krijgen. Denk je dat Churchill aan het begin van de tweede wereldoorlog de moraal van Engeland hoog heeft gekregen door uit te leggen wat voor militaire en praktische maatregelen hij heeft genomen? Nee, natuurlijk niet, hij zou geen hart hebben geraakt, omdat hij dan niet vanuit zijn hart sprak, net zomin als Rutte en De Jonge nu doen. Churchill sprak vanuit zijn hart en vanuit zijn tenen:
"You ask, what is our policy? I will say: It is to wage war, by sea, land and air, with all our might and with all the strength that God can give us; to wage war against a monstrous tyranny, never surpassed in the dark and lamentable catalogue of human crime. That is our policy. You ask, what is our aim? I can answer in one word: Victory. Victory at all costs—Victory in spite of all terror—Victory, however long and hard the road may be, for without victory there is no survival."[10]
Een leider moet verenigen door de harten te verbinden; dat kan alleen als hij vanuit zijn hart, zijn eigen autoriteit praat. En hij verbindt mensen door vanuit zijn eigen autoriteit, zijn eigen diepste persoonlijke waarheid en weten, te spreken. ‘Autoriteit’ is afgeleid van het woord ‘actor’, wat ‘ontwerper, schepper, woordvoerder of zegsman’ betekent. ( 'Autoriteit' is wat anders 'autoritair', 'autoritair' is de doorgeslagen vorm van 'autoriteit'.)
In de psyche van de mens is het belangrijk dat er in tijden van crises een leider is die ons de weg leidt en die wij accepteren als leider; niet twee schoolmeesters die ons op de kop geven omdat we ons huiswerk niet gemaakt hebben (afstand houden enzovoorts) en die dreigen met straf als we dat nog een keer doen (lockdown).
Dat is het verschil tussen gezag en macht: gezag krijg je omdat het een gemeenschappelijk hoger doel dient, waarbij wij ons achter een leider met visie kunnen en willen scharen; macht heb je en voer je over de mensen.
Het handhaven van de status quo, blijven denken vanuit hetzelfde paradigma, leidt niet tot oplossingen voor de fundamentele gezondheidscrisis waar we in zitten; blijven we de pandemie zien als een ziekenhuis-gezondheidszorg-capaciteits-probleem, dan blijven we hangen in het één-dimensionale uitbreiden van IC’s en opleiden van IC-verpleegkundigen. Zien we de oorzaak van de pandemie als een samenlevingsprobleem (de pandemie is ontstaan door onze (verziekte) verhouding tot de (dierlijke) natuur), dan zijn de huidige maatschappelijke problemen (tweedeling, rellen, polarisatie) daar een symptoom van.
Tussen management en leiderschap zit een belangrijk verschil: management is het goed doen binnen het bestaande paradigma, leiderschap is het paradigma, ons wereldbeeld, onze visie, duiden en verruimen. Management gaat over de vraag of het glas halfvol of halfleeg is, leiderschap gaat over de vraag waar de kraan zit. Wil de echte leider opstaan?
[1] https://www.uzleuven.be/nl/uz-magazine/oktober-2020/pandemielessen-van-vroeger-en-nu
[2] https://www.ad.nl/utrecht/van-der-valk-breukelen-wordt-coronahotel-met-plek-voor-meer-dan-300-patienten~a305d044/
[3] https://www.1limburg.nl/statenfracties-sluiting-noodhospitaal-mecc-voorbarig
[4] https://venticare.nl/nieuws/sluiting-ic-bedden-door-gebrek-aan-ic-verpleegkundigen.html
[5] https://zorgenz.nl/uitstroom-van-nieuw-zorgpersoneel-blijft-probleem/
[6] https://www.nursing.nl/bijna-helft-nieuwe-zorgmedewerkers-binnen-2-jaar-weg-en-niet-vanwege-salaris/
[7] https://regioplus.nl/wp-content/uploads/2020/12/Factsheet-uitstroomonderzoek-2020.pdf
[8] https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Behoefteraming-Intensive%20Care-Januari-2008.pdf
[9] https://www.venvn.nl/media/feedjlce/hoofdstuk-personeel-ic-definitief.pdf
[10] https://en.wikipedia.org/wiki/Blood,_toil,_tears_and_sweat