Mijn tijdlijn op Facebook staat al vol met negatieve en geschokte reacties op de verkiezing van Trump. Ik was vanochtend om 05.00 uur wakker, dankzij de TV op mijn iPad kon ik lekker warm en knus en half duttend de ontwikkelingen volgen. In dat uur van 5 tot 6 werd steeds duidelijker dat Trump grote kans had op de winst en die ook verzilverde met een nipte voorsprong in een aantal belangrijke swing-states. Onder de douche hoorde ik dat hij gewonnen had.
Hoe is het mogelijk?! Wat een malloot, oplichter, leugenaar, Bokito die zomaar president van Amerika wordt?! De veroordelingen op Facebook vliegen me om de oren, maar vertroebelen het verhaal wat eronder ligt:
van welke brede, diepe onderstroom is Trump de zichtbare vertegenwoordiger? Wat zegt dat over de maatschappij vanuit het perspectief van het psychologische systeem wat Mens heet?
Zowel de maatschappij als de mens kan gezien worden als een organisme, een systeem met concurrerende, tegenstrijdige waarden, dat constant op zoek is naar balans. Homeostase* heet dat mooi in de biologie. Welke balans moet met de verkiezing van Trump (onbewust) hersteld worden?
Van de mens als fysiek en psychologisch systeem gezien valt als eerste zijn zijn op, de mens als entiteit door middel van de begrenzing van zijn lichaam. Voor overleving en veiligheid is dat een wezenskenmerk: grenzen. In mijn poging iets te begrijpen van wat er in de wereld aan de hand is komt dit als eerste basale wezenskenmerk in mij op: grenzen. Landen en politici geven in toenemende mate grenzen aan, sluiten zich voor andere, vreemdsoortige invloeden. Trump bouwt een muur, handelsverdragen met een (zeer) open karakter worden zwaar bekritiseerd en als het even kan teruggedraaid (CETA, Oekraïne), grenzen worden gesloten voor migranten uit welke richting dan ook. Religie, wat mensen bij uitstek met elkaar zou moeten verbinden, is in veel gevallen verworden tot een gesloten één-dimensionaal exclusief geloofssysteem waaraan je wel of niet voldoet, waar je wel of niet bij hoort. De consequenties als je niet voldoet of heiden bent zijn voor jou!
De terugtrekkende beweging van de mens en de maatschappij als organisme, dus van open naar gesloten, vind je terug in harde cijfers.
“Die episode (van hoopvolle tijden voor de democratie, JvdH) is voorbij”, zo schrijft David van Reybrouck in De Correspondent van deze ochtend. “Nauwelijks 30 procent van de jonge Amerikanen gelooft nog dat leven in een democratie essentieel is, in Europa gaat het om minder dan 50 procent van de jonge Europeanen. In Frankrijk vindt 8 mensen op 10 dat het steeds slechter gaat met de democratie en dat politieke partijen daar de grootste verantwoordelijkheid voor dragen.”
Het verlangen naar autoritarisme steekt de kop op, zo concludeert hij halverwege zijn verhaal. Met een verwijzing naar de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw; we weten hoe dat is afgelopen. Dus we gaan van open democratische, globaliserende handelssystemen en politieke systemen (CETA, EU, WHO enz) naar gesloten politieke, religieuze, één-hoofdige partijen (zoals de PVV van Wilders) en systemen.
Als de maatschappij een weerspiegeling is, een uitingsvorm is van de psyche van de mens, kan je concluderen dat de psychische onderstroom in de maatschappij is dat de mens zich terugtrekt, zijn grenzen aangeeft en bescherming zoekt door middel van een sterke leider die grenzen aangeeft en die representeert. Blijkbaar zijn de huidige leef- en werksystemen (landen, financiële systemen, handel, migratie enz) te open, te kwetsbaar voor de mens en trekt hij zich onbewust en instinctief terug. Daarbij Fremdkörper van zich afstotend of vernietigend.
Er vanuit gaande dat bovenstaande redenatie hout snijdt, betekent dat dat de uitverkiezing van Trump een behoefte aangeeft aan de menselijke maat, in kleinere verbanden, overzichtelijker, veiliger, met een leider/vader die ons beschermt en verzorgt. Waar we ons mee kunnen identificeren en die ons weer groot maakt: Making America great again! Blijkbaar is het in de beleving van veel Amerikanen dat zij zich klein voelen, onmachtig, overweldigend door grote systemen waar zij geen invloed meer op hebben. En dus vragen zij om een sterke leider, een ouder-figuur, die ons leidt, beschermt en verzorgt.
In het psychologische systeem van de mens kennen we dit als overdracht: het onbewust overdragen van oude angstige en pijnlijke kind-ervaringen van vroeger op huidige stressvolle situaties om vervolgens dienovereenkomstig dat oude kind-patroon te reageren: vanuit emoties en angst: boos, agressief, teruggetrokken, verontwaardigd. Vanuit een Kind-bewustzijn, onbewust roepend om een Ouder die ons redt: “Make us great again.”
Die Ouder-energie, die staat voor Gebod en Verbod, trekt grenzen, beperkt en sluit af om het organisme te beschermen: dat is immer de taak van de Ouder!
De positieve intentie achter deze verschijnselen is dus dat we als mens/organisme in het grote organisme wat maatschappij heet, invloed willen uitoefenen, meer onze directe leef- en werkomgeving willen bepalen om onze veiligheid en ons voortbestaan veilig te stellen.
De democratie heeft daarmee haar langste tijd niet gehad en haar methode is niet fout, zoals David van Reybrouck schrijft, maar zij is als besturingssysteem van het organisme wat volk heet, haar eigen grenzen kwijtgeraakt. Zij is het contact met zichzelf kwijt, een verwijt en constatering wat al jarenlang in de politiek speelt.
Om meer zicht te krijgen op de dynamiek binnen organismen staat in familie- en organisatieopstellingen de relatie centraal, niet de mens of de entiteit an sich. De mens definieert zich door middel van de relatie die hij met anderen of met zaken aangaat, hij staat nooit op zichzelf. Verzwakt de relatie of verdwijnt ie helemaal, dan verliest de mens zijn identiteit en zal hij zich richten op een figuur die hem een identiteit geeft, die zegt waar het op staat, die weer een richting aangeeft, die grenzen aangeeft, zodat hij zichzelf weer kan vinden. Een leider waarmee hij zich kan identificeren, waarin hij zijn eigen tegenstellingen onbewust herkent; tegenstellingen en karakterfouten die hij vergeeft, want niets menselijks is hem (Trump) en ons vreemd.
Daarmee is de positieve intentie achter de verkiezing van Trump het zoeken naar en het ontwikkelen van een nieuwe identiteit, in een veranderende wereld waarmee ik mezelf als mens kan verhouden en waar ik een waarden-volle en betekenisvolle relatie mee kan opbouwen. Een menselijke relatie! Waar ik geen anonieme afnemer van een zakelijke transactie in een neo-liberaal marktsysteem van een bankconglomeraat of iets dergelijks ben en waar ik me gemangeld voel, maar waar een zakelijke transactie ook een menselijke transactie is.
De vraag die de democratie zichzelf moet stellen is niet hoe zich teweer te stellen tegen de Trumps en Wilders en Le Pens van deze wereld, maar hoe de behoefte van de mensen zoals hierboven geschreven, te kanaliseren in waarden-volle en betekenisvolle leef- en werkverbanden, waarbinnen mensen zichzelf een plaats kunnen geven. Hoe het democratisch systeem in dit neo-liberale tijdperk niet alleen met zichzelf en met handel bezig is (de politici van de EU en de USA bijvoorbeeld), maar hoe zij de behoefte van de mensen kan dienen, vanuit dienend leiderschap, met gezonde en functionele grenzen, met gezonde organisaties en gezonde producten en diensten. “It’s the economy?????” “No, it’s the people, stupid!!!!”
En Trump? Trump, evenals Wilders, is niet meer dan een signaal, een katalysator die het proces dat onbewust bij de mensen in de onderstroom leeft, versneld en verwoord. Kunnen we daar op een positieve en intelligente manier gebruik van maken, dan mogen we hem dankbaar zijn voor het openbaren van een diepgevoelde menselijke behoefte. Aan ons als individu de uitdaging hem niet als vertegenwoordiger in een groot abstract politiek systeem te laten spreken en daar de baas over te laten zijn (om dat vervolgens te veroordelen), maar zelf op een positieve manier vanuit onze dagelijkse, diep beleefde behoefte te spreken, zodat wij pro-actief vormgeven aan onze eigen directe leef- en werkwereld. Dat is democratie en persoonlijke leiderschap ten top, die alle negatieve invloeden met gemak onderkend als uitingen van diepe menselijke behoeften die een plek mogen hebben in dit leven. “Trump, I make myself great again!”
*Homeostase is het vermogen van meercellige organismen om het interne milieu in evenwicht te houden, ondanks veranderingen in de omgeving waarin het organisme zich bevindt, door middel van regelkringen in het organisme. Door homeostase kan een organisme de functie van elk individueel orgaan aanpassen, waardoor aan de integrale behoefte van het lichaam wordt voldaan. Als het organisme faalt in het onderhouden van homeostase zal het organisme sterven.